Cari açığı küçültmek ekonomi-nin tek hedefi haline geldi. Büyümeyi yavaşlatma pahasına cari açığı aşağıya çekmeyi başarıyoruz.
Finansçılar, piyasacılar (paradan para kazanmayı meslek edinenler) cari açığın küçülmesinden memnun. İyi de “reel ekonomide neler oluyor?” Cari açık neden ve nasıl küçülüyor? Cari açığın küçülmesi ekonominin sağlık işareti mi, yoksa reel ekonomideki duraklamanın işareti mi?
(Ayıp olacak ama... Nasrettin Hoca’nın merkep hikâyesini hatırlatmak zorundayım: Hoca, yem masrafını kısmak arayışında, başlamış merkebin yemini azaltmaya. Bir tenekeden yarım tenekeye... Yarım tenekeden çeyrek tenekeye... Bu arada merkep zayıflıyormuş, güçsüz kalıyormuş ama Hoca yem masrafı azaldığı için memnun. Azala azala yem bir tenekeden bir avuca düşmüş. Ve de bir gün Hoca bakmış ki merkep yerde.”Tüh be...” demiş. “Yazık oldu Süleyman Efendi’ye. Tam az yemle yaşamaya alışacaktı... Öldü gitti...)
Cari açık 2011 yılında 74 milyar dolar, 2013 yılında 63 milyar dolardı. 2014 yılında 43 milyar dolar, 2015 yılında 32 milyar dolar oldu.
2015 yılında cari açık, bir yıl önceye göre 11.4 milyar küçüldü. Ama 2015 yılında açığın küçülmesinde ana etken enerji faturasının 15.5 milyar dolar ucuzlaması. (Enerji faturamız ucuzladı. Gene de enerjiye 33.3 milyar dolar ödüyoruz.)
1- AÇIK NASIL KÜÇÜLÜYOR?
Cari açık nasıl küçülüyor? Ekonomideki iyileşmeden mi, yoksa ekonominin yavaşlamasından mı, yoksa enerji fiyatlarının ucuzlamasından mı?
Cari açık, normal olarak, ihracat artınca, ithal edilen mallar içeride üretilince küçülür. İhracat maalesef artmıyor. İthalat küçülüyor ama, ithal edilen malları içeride üretmeye başladığımızdan küçülmüyor.
Ekonominin yavaşlaması, ihracatın duraklaması, ekonomide yatırım malı, hammadde talebi gerilemesi finansçıları, piyasacıları paradan para kazanmayı meslek edenleri ilgilendirmiyor.
Piyasacılar ve Türk ekonomisine dışarıdan para getiren finansçılar reel ekonomiyle pek ilgilenmiyorlar. Cari açığın milli gelire göre büyüklüğüne bakıyorlar. Milli gelir küçülürse küçülsün. Cari açık milli gelir küçüldükçe küçülüyorsa onlar için mesele yok.
Cari açığımız 2014 yılında milli gelirin % 5.5’iydi. 2015 yılında yüzde 4.4’ü oldu. Sadece bu oranlara bakanlar, “Ekonomide iyileşme var” diyebiliyorlar.
Halbuki reel ekonomide iyileşme yok. Reel ekonomi yatırımdır, üretimdir, istihdamdır. Büyüme, kalkınma ve gelişmedir.
2- DÖVİZ GELİRLERİMİZDE ÖNEMLİ GERİLEME VAR
Cari açığı büyülten veya küçülten öncelikle dış ticaret açığının büyüklüğüdür.
2015 yılında; (1) İhracat geliri azaldı. İhracat gelirine katkı yapan bavul ticareti gelirinde 3 milyar dolar azalma var. (2) Aynı şekilde seyahat (turizm) gelirleri 3 milyar dolar azaldı
Taşımacılık geliri 5.9 milyar dolar oldu. Buna karşılık, Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetleri geliri 1 milyar dolardan 300 milyon dolarlara geriledi.
2014 yılında altın ticareti 3.8 milyar dolar açık vermişti. Bu yıl 3.9 milyar dolar fazla verdi.
Gelir giderdeki bu hareketi izlemezsek, cari açığın oluşumunu ve ekonominin durumunu anlayamayız.
Çarpıcı olan, ithalatta enerji ithalatının olumlu tesiri ve de altın ticaretinde döviz çıkışı yerine döviz girişinin olumlu tesiridir.
3- AÇIĞIN KÜÇÜLMESİNE KARŞI KAPATMAK ZORLAŞIYOR
Cari açık küçülüyor ama cari açığı (döviz açığını) kapatmak için normal kanallardan döviz girişi durdu.
Normal kanallardan ülkeye döviz, (1) Doğrudan yatırım, (2) Portföy yatırımı, (3) Döviz kredisi olarak girer.
2015 yılında “Sermaye Hareketleri” ile:
Doğrudan yatırım girişi 11.4 milyar dolar oldu.
Portföy yatırımlarında yabancıların hisse senedi ve DİBS yatırımlarından 9.4 milyar dolar çıkış oldu. Yurtiçi yerleşikler yurtdışında net 6 milyar dolar varlık edindi. Böylece net olarak portföy yatırımlarında 15.4 milyar dolarlık çıkış gerçekleşti.
Döviz kredileriyle cari açığın 14.6 milyar dolarlık bölümü finanse edilebildi.
Sermaye hareketleriyle net döviz girişi 10.7 milyar oldu.
4- “NEREDEN GELDİĞİ BELLİ OLMAYAN DÖVİZ” BİLE AÇIĞI KAPATAMADI
Açık 32.2 milyar dolar. Sermaye Hareketleri ile Finans Hesabı ile ülkeye giren döviz 10.7 milyar dolar.
- Kalıyor geriye 21.4 milyar dolar açık.
- Nereden geldiği belli olmayan döviz girişi 9.6 milyar dolar da açığı kapatamadı.
- Geriye 11.8 milyar dolar açık kaldı.
- Kalan açık da rezervler kullanılarak kapatıldı.
Görülüyor ki 2015 yılında normal kanallardan gelen döviz cari açığın üçte birini bile karşılayamayacak ölçüde oldu.
Özetle: Cari açığın küçülmesinin ardındaki nedenler ve de küçülen açığın finansmanında ortaya çıkan güçlükler, ekonomide işlerin iyi gitmediğini gösteriyor. Olan biteni iyi okuyarak, ekonomiyi canlandırmaya mecburuz.