Tam kapanma ve ekonomi

Son zamanlarda Türkiye’de Kovid-19 vakalarındaki hızlı artış yeniden tam kapanma uygulamasına dönülmeyi beraberinde getirmiştir. Mart 2020’de ilk defa yeni tip korona virüs ( Kovid-19 ) vakalarının Türkiye’de görülmesiyle mart sonunda başlanan ve daha sonra aralıklarla tekrar uygulanan kapanma yasakları 29 Nisan 17 Mayıs 2021 tarihlerini kapsayacak şekilde yeniden uygulamaya konulmuştur. Peki tam kapanma ekonominin genelini acaba nasıl etkileyecektir?

Tam kapanma ekonomik aktivitenin değişik kesimlerini farklı şekillerde etkilemektedir. Kapanmayla birlikte alınacak yeni tedbirler ve ekonomiye dönük ne tür destekler getirileceği kapanmanın ekonomi üzerindeki etkilerini belirleyecek yegane unsur olacaktır. Makro düzeyde ekonomiye ne tür etkiler oluşabileceğini kısaca değerlendirelim.

Tam kapanma acaba büyümeyi etkiler mi?

2021 yılı için Türkiye’nin büyüme tahminleri birçok uluslararası kurum ve derecelendirme kuruluşu tarafından art arda açıklanmıştır. En düşük büyüme tahmini % 3.6 ile Standard&Poors ve en yüksek büyüme tahmini ise % 6.7 ile Fitch’e aittir.



Eğer tam kapanma 29 Nisan 17 Mayıs tarihleri ile sınırlı kalırsa ve vaka sayıları hızlı bir şekilde düşüş eğilimine girerse doğal olarak bu kadar kısa sürede büyüme üzerinde yüksek negatif etki görülmeyecektir. Çünkü 2020 deki kapanma kararlarına rağmen alınan yerinde tedbirler ile büyüme noktasında Türkiye ve Çin dünyanın kalan kısmına göre pozitif ayrışmayı başarmış iki ülkedir. Türkiye 2020 yılını beklentilerin aksine %1.8’lik büyüme ile kapatmıştır.



Geçen yıl ikinci çeyrekte gerçekleşen %-10.3’lük daralmanın bu senenin ikinci çeyrek büyümesine baz etkisi yüksek olacaktır. Dolayısıyla yeni kapanma sürecinin etkisi hem süre olarak daha kısadır hem de etkileri daha az olacaktır. Çünkü üretim, imalat ve sanayi sektörü bu kısıtlamada en az etkilenecek alanlardır. Geçen yıl asıl sıkıntı ham madde tedarikinde ve ihracatta dış kaynaklı sorunlar yaşanmış olmasındandır. Bu sene ihracata dönük risklerin (Pazar daralması gibi) daha az olması şüphesiz büyümeyi olumlu etkileyecektir. Özellikle işletmelerin borç geri ödemeleri ve kredi dönüşlerine yönelik ek düzenleme kararları alınırsa bu süreç hem sanayi sektörü hem de bu sektörün büyümeye katkısı açısından pozitif tamamlanacaktır. Diğer taraftan büyümeye etki edecek tarım, inşaat, finans gibi sektörlerde de kapanma kaynaklı kayıplar küçük düzeyde kalacaktır. Büyüme açısından asıl risk oluşturacak kısım hizmet sektörüdür. Hizmet sektörüne yönelik geçen yıl olduğu gibi alınacak tedbirlerle bu etki asgari düzeyde tutulmalıdır. Yatırımlar hem kamu hem özel sektörde, kapanmadan ciddi düzeyde etkilenmeyecektir, çünkü yatırımlar genel itibarı ile uzun vadeli gerçekleşmektedir.

O halde tam kapanma hangi alanlarda daha büyük etki doğuracaktır?

Tam kapanma daha çok Hizmet sektörünü (Hizmet sektörü içerisinde lokantalar, kafeler, küçük esnaf, reel sektörde çalışan kesim) ve Turizm sektörünü etkileyecektir. Bu bağlamda kısa çalışma ödeneğinin Haziran 2021 sonuna kadar uzatılmış olması son derece isabetli bir karardır. Alınan diğer önlemlerle birlikte düşünüldüğünde tam kapanma etkilerini turizm sektörü üzerinde azaltacaktır. Tam kapanma vakaları ciddi anlamda azaltır ise bu durumda hem hizmet sektörü hem de turizm sektörünün son derecede pozitif etkileneceği, Hazirandan itibaren turizmdeki kayıpların hızlı bir şekilde telafi edileceği açıktır çünkü Kovid-19 sürecindeki başarı İngiltere, Almanya, Hollanda dahil özellikle Avrupalı turistlerin Türkiye’yi yoğun olarak tercih edeceğini unutmamak gerekir. Hazirandan itibaren Rusya’dan gelecek hızlı turizm talepleri de olacaktır (Eğer Rusya tarafından olumsuz bir karar alınmaz ise) Yani vakalar kapanmayla azaldıkça yurt dışı turizm talebi daha da çok artacaktır.

Hizmet ve Turizm sektöründe daha önceden yapılandırılan borçların, ertelenen ödemelerin ne olacağı çok önemlidir. Haziran sonuna kadar yeniden KGF destekli kredilerin bu sektörlerin kullanımına açılması reel kesim için çok ciddi bir destek oluşturacaktır çünkü %20’lerin üzerinde olan ticari kredilerin daha az maliyetle ve daha uzun vadeli (En azından ilk üç ay ödemesiz) şeklinde sunulması reel sektörün önünü açacak, ciddi katkılar sağlayacaktır. Böylelikle istihdama da önemli katkılar sağlanmış olacaktır.



Alınan önlemlerle 2020 yılında 9 milyar doları yabancılardan, 2.8 milyar doları ise yurt dışında ikamet eden vatandaşlarımız tarafından olmak üzere toplamda 12 milyar dolarlık turizm geliri elde edilmiştir. 2021 yılında ise bu rakamın 20 milyar dolarları aşması büyük sürpriz olmayacaktır. Aşılama ve vakalardaki azalışa paralel olarak 2021 yılını hem hizmet hem de Turizm sektörü 2020 yılına göre daha pozitif kapatacaktır. Sektörlerin ayakta kalması cari açık açısından ekonomi için önemli bir unsurdur. 2021 yılının öncelikli hedefi enflasyon ile mücadeledir. Alınacak tüm tedbirlerin ve yapılacak tüm desteklerin enflasyon hedefi de göz önüne alınarak uygulanması ise ekonomik istikrar açısından önemlidir.

Pandeminin yoğun etkisi AB ülkeleri, G20 ve OECD ülkeleri de dahil olmak üzere tüm dünyada işsizliği en önemli sorun haline getirmiştir. Türkiye de alınan istihdamı arttırmaya ve korumaya dönük kısa çalışma ödeneği, işten çıkarma yasakları ve ücretsiz izin uygulamaları önemli ve yerinde kararlardır.  Bu kararlar reel sektörü ciddi anlamda rahatlatmakta en az zararla pandemi sürecini atlatmalarına yardımcı olmaktadır. İstihdamı arttırıp işsizliği azaltmanın en önemli yolu üretimi arttırmakla mümkündür. Bu anlamda kapanmalara rağmen üretimin kesintiye uğramaması elzemdir.

İşin özü 29 Nisan 17 Mayıs tarihleri için alınan tam kapanma kararı Mayıs ortasına kadar halkımızın da yoğun desteği ile uygulanırsa vakaların hızlı bir düşüş eğilimine girmesiyle birlikte üretim, istihdam, reel sektör, turizm, sanayi ve tarım sektörleri açısında daha pozitif bir yılın yaşanması sağlanacaktır. Daha vahim sonuçlar doğurmaması adına alınan tam kapanma kararı ekonomiyi daha güçlü ve daha dayanıklı hale getirecektir. 2021 yılı 2020 yılına göre ekonomi açısından daha verimli bir yıl olmaya adaydır.